Praca na urlopie wychowawczym albo w obniżonym wymiarze

Skorzystanie z urlopów z tytułu rodzicielstwa i wychowywania dzieci może skutkować nawet kilkuletnią nieobecnością pracownika w zakładzie pracy, zwłaszcza gdy postanowi on skorzystać z urlopu wychowawczego. Wielu pracowników nie zamierza rezygnować z aktywności zawodowej w czasie takiego urlopu. Podejmują pracę w jego trakcie lub też korzystają z prawa do podjęcia pracy w obniżonym wymiarze w okresie, w którym mogliby przebywać na urlopie wychowawczym.

Opieka nad dzieckiem łączona z pracą

Urlop wychowawczy jest uprawnieniem przysługującym wyłącznie pracownikom (w rozumieniu Kodeksu pracy), posiadającym co najmniej 6-miesięczny, ogólny staż pracy (art. 186 K.p.). Z urlopu wychowawczego można skorzystać do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia. Jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika, niezależnie od urlopu udzielanego do 6. roku życia, pracownik może skorzystać z kolejnego urlopu wychowawczego w wymiarze do 36 miesięcy, na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia.

Pracownik w czasie urlopu wychowawczego ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jednak tylko pod warunkiem, że praca nie koliduje ze sprawowaniem osobistej opieki nad dzieckiem (art. 186² § 1 K.p.). Przepisy Kodeksu pracy nie określają, jaki wymiar pracy podjętej na urlopie wychowawczym gwarantuje, że osobista opieka nad dzieckiem zostanie zachowana. W piśmiennictwie z zakresu prawa pracy dominuje jednak pogląd, iż podjęcie pracy w granicach do połowy etatu nie narusza obowiązku sprawowania wspomnianej opieki.

Należy podkreślić, że praca na urlopie wychowawczym podjęta u dotychczasowego pracodawcy powinna być innego rodzaju niż ta, którą pracownik świadczył dotychczas. W podstawowym stosunku pracy pracownik korzysta bowiem z urlopu wychowawczego, a nie jest możliwe, aby pracownik w ramach jednej umowy przebywał na urlopie wychowawczym i jednocześnie świadczył pracę. Dopuszczalne jest to jedynie w przypadku łączenia pracy z urlopem rodzicielskim, gdzie pełny etat może być podzielony na część zajętą przez urlop i część przeznaczoną na pracę. Taka możliwość w przypadku urlopu rodzicielskiego wynika jednak wprost z przepisów, czego nie można powiedzieć o regulacji dotyczącej podejmowania pracy na urlopie wychowawczym.

Podjęcie pracy na urlopie wychowawczym powinno nastąpić na podstawie odrębnego stosunku prawnego - pracy lub nawiązanego na podstawie umowy cywilnoprawnej.

Obniżony etat zamiast urlopu

Kodeks pracy w art. 186⁷ umożliwia pracownikowi uprawnionemu do urlopu wychowawczego skorzystanie z możliwości obniżenia jego wymiaru czasu pracy (maksymalnie do 1/2 etatu) w okresie, w którym mógłby korzystać z urlopu wychowawczego. Pracownik zainteresowany takim rozwiązaniem musi złożyć wniosek w tej sprawie, który jest dla pracodawcy wiążący. W czasie korzystania z uprawnienia przewidzianego w art. 186⁷ K.p. (co zasadniczo obejmuje okres od złożenia wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy do powrotu do pracy w nieobniżonym wymiarze) pracownik korzysta ze szczególnej ochrony przed rozwiązaniem umowy o pracę przez pracodawcę. Okres ochronny jest jednak ograniczony do łącznie 12 miesięcy (art. 186⁸ K.p.). Przy czym jeżeli wniosek o pracę w obniżonym wymiarze zostanie złożony wcześniej niż na 21 dni przed planowanym rozpoczęciem pracy, szczególna ochrona zatrudnienia będzie pracownikowi przysługiwała dopiero na 21 dni przed podjęciem pracy.

Ochrona z pewnymi wyjątkami

Zarówno w czasie urlopu wychowawczego, jak i pracy w obniżonym wymiarze wdrożonej na podstawie art. 186⁷ K.p., pracownik korzysta ze szczególnej ochrony zatrudnienia.

W przypadku urlopu wychowawczego wyraża się ona w zakazie rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę, z kilkoma wyjątkami przewidzianymi w Kodeksie pracy i w przepisach odrębnych. Ochrona przysługuje pracownikowi zasadniczo od momentu złożenia wniosku o urlop wychowawczy, jednak nie wcześniej niż na 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu (art. 186⁸ K.p.). Do przesłanek uchylających ochronę należą:

upadłość lub likwidacja pracodawcy,
wystąpienie przesłanek do dyscyplinarnego zwolnienia.

Ponadto dodatkowe ograniczenie ochrony na urlopie wychowawczym przewiduje ustawa o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. z 2018 r. poz. 1969 ze zm.), zwana ustawą o zwolnieniach grupowych. Podlegają jej pracodawcy zatrudniający co najmniej 20 pracowników. Jak stanowi art. 5 ust. 1 tej ustawy, w czasie wypowiadania stosunków pracy na jej podstawie nie obowiązują przepisy szczególne o ochronie zatrudnienia. Pracodawca może wypowiedzieć umowę m.in. pracownikowi przebywającemu na urlopie trwającym co najmniej 3 miesiące, w tym na urlopie wychowawczym.

Analogiczny zakres ochrony przysługuje pracownikowi wykonującemu pracę w obniżonym wymiarze czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z urlopu wychowawczego.

"(...) W razie zwolnień grupowych pracodawca może wypowiedzieć definitywnie (a nie tylko zmieniająco) umowę o pracę pracownikowi podlegającemu szczególnej ochronie z mocy przepisu odrębnego (art. 5 ust. 1 ustawy... o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników), niewymienionemu w art. 5 ust. 5 tej ustawy, choćby nie nastąpiło ogłoszenie upadłości lub likwidacja pracodawcy".

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2010 r., sygn. akt II PK 21/10

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1320)