Ubezpieczenia i Prawo Pracy nr 7 (577) z dnia 1.04.2023

Ustalenie okresu wykorzystanego urlopu wychowawczego udzielanego w częściach

Pracownica korzystała z urlopu wychowawczego na dziecko urodzone 3 stycznia 2017 r. od 15 marca 2018 r. do 31 grudnia 2019 r., następnie od 1 października 2020 r. do 18 marca 2021 r. i od 5 kwietnia do 10 września 2022 r. W połowie marca br. złożyła ona wniosek o udzielenie jej urlopu wychowawczego od 17 kwietnia do 31 sierpnia 2023 r. Czy możemy jej udzielić urlopu wychowawczego na wskazany okres? Nadmieniamy, że pracownica jest uprawniona tylko do podstawowego urlopu wychowawczego.

Nie, gdyż przekroczony zostanie wymiar pełnego urlopu wychowawczego udzielanego pracownikowi w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Wymiar urlopu wychowawczego wynosi do 36 miesięcy i jest udzielany na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia (art. 186 § 2 K.p.). Niezależnie od tego urlopu pracownikowi może być udzielony urlop wychowawczy w takim samym wymiarze jak powyżej, jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika, jednak na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia (art. 186 § 3 K.p.).

Urlopy wychowawcze przysługują łącznie obojgu rodzicom lub opiekunom dziecka. Przy czym ustawodawca przypisał każdemu z rodziców lub opiekunów dziecka wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu wychowawczego, tzw. część nieprzenoszalna. Jeśli więc dzieckiem opiekują się obydwoje rodzice będący pracownikami, to każdemu z nich z pełnego wymiaru 36 miesięcy przysługuje prawo do jednego miesiąca urlopu wychowawczego, którego nie mogą przekazać na drugiego rodzica. W szczególnych okolicznościach wymienionych w art. 186 § 9 K.p. pracownik ma prawo wykorzystać urlop wychowawczy w pełnym wymiarze, tj. gdy:

• drugi rodzic dziecka nie żyje,
• drugiemu rodzicowi dziecka nie przysługuje władza rodzicielska,
• drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo taka władza uległa ograniczeniu lub zawieszeniu.

Jeżeli dziecko pozostaje pod opieką jednego opiekuna, przysługuje mu urlop wychowawczy w wymiarze do 36 miesięcy (art. 186 § 10 K.p.).

Urlop jest udzielany w nie więcej niż w 5 częściach. Liczbę części urlopu ustala się w oparciu o liczbę złożonych wniosków o udzielenie urlopu.

W aktualnym stanie prawnym liczba części przysługującego pracownikowi urlopu wychowawczego jest pomniejszana o liczbę wykorzystanych części urlopu rodzicielskiego udzielonych w terminie nieprzypadającym bezpośrednio po poprzedniej części tego urlopu (nie więcej niż 16 tygodni urlopu rodzicielskiego) - art. 182^1c § 3 zd. 2 K.p. Przepis ten zostanie zmieniony ustawą z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy... - por. str. 6 i nie będzie zawierał tej regulacji.

Przepisy prawa pracy poza nielicznymi przypadkami nie wskazują sposobu liczenia terminów, w tym urlopu wychowawczego wykorzystywanego w częściach. W doktrynie można spotkać odmienne stanowiska w tej sprawie, a mianowicie, że należy go ustalać stosując potoczny sposób liczenia terminów bądź, że na mocy art. 300 K.p. zastosowanie ma art. 114 K.c.

Załóżmy, że pracownica uprawniona do 35 m-cy urlopu wychowawczego wystąpiła o udzielenie jej urlopu wychowawczego na dziecko urodzone 10 grudnia 2019 r., na okres od 1 stycznia 2021 r. do 10 stycznia 2022 r. oraz od 1 lipca do 7 listopada 2022 r. Przyjmując zasady potoczne pracownica dotychczas wykorzystała: 12 m-cy i 10 dni urlopu + 4 m-ce i 7 dni, czyli łącznie 16 m-cy i 17 dni urlopu. Pozostało jej jeszcze do wykorzystania 18 m-cy i 13 dni, nie później niż do 31 grudnia 2025 r.

Gdyby przyjąć zasady cywilistyczne, tj. art. 114 K.c. w myśl którego, jeżeli termin jest oznaczony w miesiącach lub latach, a ciągłość terminu nie jest wymagana, miesiąc liczy się za dni trzydzieści, a rok za dni trzysta sześćdziesiąt pięć, to urlop wykorzystywany w częściach mógłby łącznie trwać 1.050 dni (35 m-cy x 30 dni); pracownica dotychczas wykorzystałaby: 375 dni + 127 dni = 502 dni urlopu. Mogłaby jeszcze wykorzystać 548 dni (1.050 dni - 502 dni).

Wobec tych rozbieżności nasza redakcja w maju 2016 r. powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z 19 grudnia 1996 r. (sygn. akt I PKN 47/96, OSNP 1997/17/310), w myśl którego do okresów, od których zależy nabycie uprawnień pracowniczych stosuje się potoczny sposób liczenia terminów, a nie określony w przepisach Kodeksu cywilnego, zwróciła się do resortu pracy o zajęcie stanowiska w tej sprawie, zadając następujące pytania:

1) Kiedy upływa urlop wychowawczy udzielony od 4 kwietnia na 6 miesięcy?

2) Jak oblicza się przerwany okres urlopu, jako iloczyn liczby miesięcy i 30 dni, czy przez zsumowanie pełnych miesięcy ustalanych w sposób potoczny oraz zsumowanie dni "wystających", przyjmując 30 dni za jeden miesiąc?

Zdaniem Departamentu Prawa Pracy w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej (pismo z 2 czerwca 2016 r. stanowiące odpowiedź na ww. pytania) dopuszczalny 36-miesięczny okres urlopu wychowawczego należy: "(...) obliczać z uwzględnieniem orzecznictwa sądowego dotyczącego ustalania okresu zatrudnienia pracownika. Jak orzekł Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 11 grudnia 2009 r. (II PK 223/09...) sposób liczenia terminów określonych w przepisach Kodeksu cywilnego nie ma zastosowania do okresów, od których zależy nabycie uprawnień pracowniczych. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do tego wyroku, w judykaturze utrwalony jest pogląd, że sposób liczenia terminów określonych w przepisach Kodeksu cywilnego nie ma zastosowania do okresów, od których zależy nabycie uprawnień pracowniczych (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 1991 r., I PZP 16/91, OSNCP 1992 z. 1 poz. 10, czy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1996 r., I PKN 47/96, OSNP 1997 nr 17, poz. 310).

Zasady nabycia uprawnień pracowniczych są zatem zawarte w postanowieniach prawa pracy i odbiegają od reguł prawa cywilnego. Uznając zaś, że kwestia ta jest uregulowana w prawie pracy - jakkolwiek nie wprost - nie ma podstaw, by sięgać do Kodeksu cywilnego, gdyż w myśl art. 300 K.p. stosujemy go do stosunków pracy tylko w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy.

Zdaniem Departamentu oznacza to, że jeżeli urlop wychowawczy został udzielony od dnia 4 kwietnia (...), to 6 miesięczny okres urlopu wychowawczego upływa 3 października (...). Natomiast jeżeli występują między częściami urlopu wychowawczego przerwy, to dla ustalenia kiedy miną dopuszczalne 36 miesięcy, należy sumować pełne kolejne nieprzerwane miesiące urlopu wychowawczego, przyjmując, że okres miesiąca upływa w dniu poprzedzającym dzień, który datą odpowiada początkowemu dniowi okresu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca (np. miesiąc liczony od dnia 4 kwietnia upływa w dniu 3 maja). Należy także zsumować dni »wystające« poza pełne miesiące, przyjmując 30 dni za jeden miesiąc. (...)".

Nasza redakcja przyjęła wskazany przez resort pracy sposób ustalania okresu korzystania z urlopu wychowawczego w prezentowanych na ten temat artykułach, a także przy tworzeniu kalkulatora dostępnego w serwisie www.kalkulatory.gofin.pl.

Przyjmujemy założenia z pytania. Pracownica może skorzystać z urlopu wychowawczego na dziecko urodzone 3 stycznia 2017 r. do 31 grudnia 2023 r., tj. do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończyło 6 lat, co nastąpiło 3 stycznia 2023 r. Do dnia złożenia wniosku pracownica wykorzystała urlop wychowawczy w wymiarze 32 m-ce i 11 dni, tj.:

• od 15 marca 2018 r. do 31 grudnia 2019 r. - 21 m-cy (do 14 grudnia 2019 r.) i 17 dni (od 15 do 31 grudnia 2019 r.),
• od 1 października 2020 r. do 18 marca 2021 r. - 5 m-cy (do 28 lutego 2021 r.) i 18 dni (od 1 do 18 marca 2021 r.),
• od 5 kwietnia do 10 września 2022 r. - 5 m-cy (do 4 września 2022 r.) i 6 dni (od 5 do 10 września 2022 r.),
• łącznie: 21 m-cy 17 dni + 5 m-cy 18 dni + 5 m-cy i 6 dni = 32 m-ce i 11 dni.

Zakładając, że przysługuje jej urlop wychowawczy w wymiarze:

• 35 m-cy, to pozostało jej do wykorzystania jeszcze 2 m-ce i 19 dni tego urlopu,
• 36 m-cy, to pozostało jej do wykorzystania jeszcze 3 m-ce i 19 dni tego urlopu.

A zatem na wniosek pracownicy pracodawca może udzielić jej urlopu wychowawczego, przyjmując, że przysługuje jej urlop wychowawczy łącznie w wymiarze:

• 35 m-cy - do 5 lipca 2023 r.,
• 36 m-cy - do 4 sierpnia 2023 r.